Stary cmentarz

W tym samym czasie pracę nauczycielki nadetatowej podjęła szesnastoletnia Gizela Ostruszkówna, córka Antoniego, przeniesionego do Leska urzędnika administracji austro-węgierskiej. Jej matka, Augustina Sasin pochodziła z Czech (Gizela urodziła się w Hranicach na Morawach (niem. Mährisch Weißkirchen). Tak młody wiek przyjętej sugeruje, że stanowisko wakowało i z konieczności zatrudniono osobę bez patentu nauczycielskiego (w takim wypadku wystarczało ukończenie szkoły wydziałowej o sześciu klasach). Egzamin kwalifikacyjny Gizela zdała w 1896 r., rok później wyszła za mąż za Marcelego Ochęduszkę.

W 1899 r. dotychczasowa 5-klasowa szkoła mieszana została podzielona. Oboje zostali nauczycielami szkoły męskiej. Kronika tejże szkoły obejmująca pierwsze lata funkcjonowania została zniszczona podczas I wojny światowej, dlatego z podstawowych o niej informacji wiemy tylko tyle, że Marceli Ochęduszko został jej kierownikiem w 1908 r., obejmując stanowisko po Józefie Deckerze (mianowanym inspektorem szkolnym w Sokalu). Staje mi przed oczami postać poważna kierownika Ochęduszki z trzciną w ręku, który każdą reprymendę zaczynał od słów:"ty baciarzu".  Kierownicy szkoł mieli najczęściej ograniczone do minimum godziny lekcyjne. Gizela Ochęduszko uczyła m.in. śpiewu. Jej lekcje były bardzo lubiane.

W okresie wojennym szkoła męska wznowiła funkcjonowanie po powrocie Ochęduszków z Pardubic, gdzie uciekli do rodziny w pierwszych miesiącach wojny. W ciężkich warunkach nauczycielom leskim udawało się kontynuować działalność oświatową mimo złego stanu zajmowanych często na potrzeby wojska budynków, braku pomocy naukowych, sprzętu i ograniczonej kadry, którą wsparli w miarę możliwości nauczyciele ewakuowani z innych placówek. Wobec trudności zaopatrzeniowych w 1917 r. Ochęduszko zaangażował się w działalność Związku Ekonomicznego urzędników i nauczycieli, którego celem było dostarczanie członkom potrzebnych do życia  artykułow za gotówkę. Był jego pierwszym dyrektorem wespół z Aleksandrem Zakliczyńskim i Edwardem Kozdroniem (szersza działalność Związku nie jest bliżej znana, możliwe że wobec bliskiego końca wojny szybko przestał działałać).

Gizela i Marceli pozostawali w czynnej służbie nauczycielskiej do 1925 r., kiedy to decyzją Rady Szkolnej Krajowej zostali przeniesieni w stan spoczynku. Dzień ich pożegnania był dla szkoły wyjątkowy.

[...] O godzinie 9^-tej udała się młodzież tut. szkoły wraz z gronem nauczycieli na nabożeństwo dziękczynne do kościoła i cerkwi. W nabożeństwie brała udział także i szkoła żeńska z gronem swych nauczycielek. O godzine 10^tej odbył się poranek w przybranej klasie [...]. Prócz tut. szkoły wzięli udział w pożegnaniu pp. Ochęduszków[...] WPan Jan Domiszewski, inspektor tut. Pow. szkolnego, jJWPan August Krasicki, przewodniczący R[ady]Sz[kolnej] miejscowej. Poranek ten był rzeczywiście w całem tego słowa znaczeniu uroczysty. Na samprzód przemówił uczeń klasy 6^tej Domagalski do obojga ustępujących pp. Ochęduszków, poczem młodzież odśpiewała kantatę, dalej uczeń kl. 7^ej przemawiał do p. Ochęduszki jako dyrektora szkoły, a Szałajko, ucz. kl. 7^ej do p. Ochęduszkowej, jako swej nauczycielki. Następnie zabrzmiały pożegnalne słowa "Długo niech żyją nam" odśpiewane przez młodzież. Tu zakończyła pożegnanie młodzież, poczem przemówił do Jubilatów obecny zast. kier[ownika] Tadeusz Budzynowski, kreśląc w swych słowach  wzniosłe zadanie nauczyciela-wychowawcy [...].Następnie zabrał głos JWPan hr. Krasicki, który pożegnał pp. Ochęduszków i podziękował im za pracę długoletnią jako przewodniczący Rsz.miejscowej. Na zakończenie w pięknych słowach pożegnania JWPam ins. Szkolny Domiszewski złożył ustępującycm z posterunku nauczyciela żołnierzom podziękowania za długoletnią pracę i życzenia długich lat życia. [...] Po przemówieniu p. Budzynowskiego krótko odpowiedział p. Ochęduszko, a p. Ochęduszkowa w dłuższej przemowie łkająca ze wzruszenia podziękowała młodzieży i Gronu za słowa uznania. Dzień ten był prawdziwym pokarmem duchowym dla młodzieży [...], która odeszła do domu zalana łzami.

Na emeryturze małżeństwo Ochęduszków dalej było czynne i obecne w życiu codziennym miasta. Marceli był członkiem Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" (sanockiego i leskiego); udzielał się również w Towarzystwie Szkoły Ludowej. Przyczynił się do powstania Klubu Sporowego "Sanovii". Gizela zaangażowała się w działalność Związku Obywatelskiej Pracy Kobiet prowadzącym m.in. akcję dożywiania w szkołach leskich. Prezesowała także Oddziałowi Żeńskiemu Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". Po śmierci męża pozostała w Lesku. W pamięci pana Tadeusza Kapały zapisała się jako osoba bardzo ciepła i pomocna (tłumaczyła z niemieckiego obozowe listy ojca pana Kapały), ciesząca się estymą wśród sąsiadów. Pod koniec życia opiekowała się nią pani Anna Łabijowa, która po jej śmierci zadbała o wystawienie Ochęduszkom pomnika nagrobnego, odremontowanego w tym roku.

Ochęduszkowie doczekali się trzech synów: Stanisława (termodynamika, profesora Politechniki Lwowskiej, rektora Politechniki Śląskiej), Kazimierza (inżyniera mechanika, specjalisty w zakresie kół zębatych, współtwórcy Instytutu Wydawniczego SIMP) oraz Mariana, który zmarł na suchoty w wieku 18 lat i leży pochowany obok swoich rodziców. Jego nagrobek również został odnowiony w tym roku, podobnie jak nagrobek nauczycielki Eleonory Bisch, o której można przeczytać w publikowanej w "Echu Bieszczadów" Kronice Szkoły Żeńskiej w Lisku.

Bibliografia:

Akta Urzędu Stanu Cywilnego w Lesku.

Akta Ziemskiego Archiwum w Opawie.

Kronika Szkoły Żeńskiej w Lisku 1874-1939, s. 12-19.

Kronika Szkoły Męskiej w Lisku 1915-1938, s. 1-10, 51.

Relacja t. Kapały.

Bajorek A. Czterdzieści lat pracy T.S.L. w Lesku, [Lesko, 1938].

Bajorek A. Lesko – miasto mojej młodości, Lesko 1974.

Budziak J. Dzieje Leska 1771-1918, Lesko 1995.

Budziak J. Dzieje Leska 1918-1939, Lesko 2001.

"Gazeta Lwowska" nr 286 z 16 grudnia 1917 r.

Grzyb R. Sanovia Lesko wczoraj i dziś, Lesko 2010.

Lehnert S. Spis nauczycieli publicznych szkół powszechnych i państwowych seminarjów nauczycielskich oraz spis szkół w okręgu szkolnym lwowskim obejmującym województwa lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie, Lwów 1924.

Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem : na rok 1889, 1890, 1892,1896.

Wojtowicz S. Prawne uwarunkowania nauczycieli pospolitych szkół ludowych w Galicji lat autonomii, "Scientific Bulletin of Chełm – Section of Pedagogy", 2013, nr 1, s. 77-86.

A.R.